Jedną z zagmatwanych ciekawostek podstawowej nomenklatury leków jest fakt, że berberys zwyczajny otrzymuje się z roślin z rodzaju Mahonia, a nie z gatunków Berberis. Powodem tego jest fakt, że kilka gatunków wytwarzających kłącza i korzenie (części podziemne) tworzących ten lek, było kiedyś klasyfikowanych jako gatunki Berberis, ale obecnie zalicza się je do rodzaju Mahonia.
Należą do nich M. aquifolium (Pursh) Nutt. i M. nervosa (Pursh) Nutt., oba powszechnie określane jako mahonia pospolita. Ci atrakcyjni członkowie rodziny Berberidaceae to wiecznie zielone krzewy z liśćmi ostrokrzewu i niebieskawymi czarnymi jagodami; M. aquifolium jest na ogół wyższa (ponad 1 m) niż M. nervosa (do 60 cm).
Berberis vulgaris L. nie był uznanym źródłem leku, kiedy miał oficjalny status, ale kora jego korzenia i łodygi zawiera podobne składniki aktywne i jest również stosowana w podobny sposób. Stosowanie owoców, kory i korzenia nie jest dozwolone w Niemczech, ponieważ deklarowana skuteczność w różnych tradycyjnych zastosowaniach nie jest udokumentowana naukowo.
Według doniesień Indian amerykańskich berberys był stosowany w przypadkach ogólnego osłabienia i w celu poprawy apetytu. Kiedy pierwsi osadnicy to zaobserwowali, wykorzystali korzeń jako gorzki tonik. Ponadto stwierdzono, że podawany w małych dawkach jest skuteczny w leczeniu wrzodów, zgagi i problemów żołądkowych; duże dawki mają działanie przeczyszczające.
Szereg alkaloidów izochinolinowych, zwłaszcza berberyna, berbamina i oksyakantyna, odpowiada za fizjologiczną aktywność berberysu. Kilka alkaloidów wykazuje właściwości antybakteryjne, a berberyna jest również skuteczna zarówno przeciwko amebie, jak i trypanosomom. Alkaloid ten ma również właściwości przeciwdrgawkowe, uspokajające i stymulujące macicę. Berbamina działa hipotensyjnie (obniża ciśnienie krwi).
Z ekstraktów metanolowych berberysu zwyczajnego wyizolowano dwa związki fenolowe, alkohol 3-hydroksy-4-metoksyfenyloetylowy i syringarezinol, które wykazały potencjalne działanie przeciwzapalne.
Pomimo tych różnorodnych właściwości berberys i zawarte w nim alkaloidy, z których głównym jest berberyna, nie są zbyt skutecznymi lekami. Zasadniczo zaprzestano dodawania surowego materiału roślinnego do gorzkich toników. Sole berberyny nadal były przez pewien czas stosowane w kroplach do oczu ze względu na ich właściwości ściągające, ale to również zostało już zaprzestane.
Żółte drewno berberysu zwyczajnego najprawdopodobniej dawno temu było dla lekarzy sygnałem, że roślina ta jest przydatna w leczeniu żółtaczki - stanu (zwykle spowodowanego chorobą wątroby lub kamieniami żółciowymi), w którym skóra staje się żółtawa. Doszli do tego na podstawie teorii zwanej "doktryną podpisów" (DOS), która utrzymywała, że wygląd rośliny lub inne cechy są boską oznaką rodzaju choroby lub urazu, który leczy.
Kora korzenia i kora łodygi berberysu zawierają garbniki i substancję znaną jako berberyna, która może odpowiadać za skuteczność rośliny w leczeniu biegunki. Zastosowanie berberysu zwyczajnego w leczeniu przekrwionych oczu wydaje się uzasadnione, ponieważ w nowoczesnych produktach farmaceutycznych stosuje sie zawartą w nim berberynę w preparatach do oczu.
W starożytnym Egipcie na zarazę stosowano syrop z berberysu zwyczajnego zmieszany z nasionami kopru włoskiego. Współczesne badania wskazują, że środek ten był prawdopodobnie skuteczny, ponieważ roślina ma właściwości antybakteryjne, które pomagałyby zapobiegać chorobom zakaźnym. Jagody używano do gotowania, a drewno jest preferowane do prac intarsyjnych.
Kora łodygi, kora korzeni, jagody.
Berberys działa na pęcherzyk żółciowy, poprawiając przepływ żółci i łagodząc dolegliwości, takie jak ból pęcherzyka żółciowego, kamienie żółciowe i żółtaczka. Silnie antyseptyczne właściwości berberysu są przydatne w przypadku pełzakowej czerwonki, cholery i innych podobnych infekcji żołądkowo-jelitowych.
Uważa się również, że berberys zwyczajny ma pozytywny wpływ na wątrobę i jest przepisywany przez zielarzy na zapalenie wątroby. Kora działa ściągająco, przeciwbiegunkowo i leczniczo na ścianę jelit - krótko mówiąc, berberys ma silne, bardzo korzystne działanie na cały układ trawienny.
Podobnie jak mahonia pospolita (B. aquifolium) i gorzknik kanadyjski (Hydrastis canadensis), berberys pomaga w leczeniu przewlekłych chorób skóry, takich jak egzema i łuszczyca. Odwar stanowi delikatne i skuteczne mydło dla oczu, choć przed użyciem należy go odpowiednio rozcieńczyć.
Pochodzący z Europy berberys został naturalizowany w Ameryce Północnej. Berberys jest uprawiany jako roślina ogrodowa i zioło lecznicze. Korę zbiera się wiosną lub jesienią, a jagody jesienią.
Odwar: 1 łyżeczkę kory berberysu zalać szklanką zimnej wody i zagotować. Pozostawić na 10-15 minut. Należy to pić trzy razy dziennie.
Nalewka: 2-4 ml nalewki 3 razy dziennie.
Na wywar: 1 łyżka stołowa kory berberysu lub świeżego lub suszonego korzenia na 1 szklankę (250 ml) wody: do płukania gardła, na wrzody i ból gardła; pić 1 szklankę (250 rnl) przed każdym posiłkiem w przypadku wrzodów żołądka i biegunki alergicznej; stosować w postaci kompresów w leczeniu bakteryjnych infekcji oczu. Z dojrzałych owoców berberysu można przygotowywać dżemy, tarty, kompoty lub galaretki dla wrażliwych jelit. Wybierz nalewkę macierzystą przygotowaną na alkoholu, aby leczyć niewydolność dróg żółciowych, infekcje podbrzusza lub krwotok maciczny: stosować 1 łyżkę stołową 3 razy dziennie przez 10 dni lub dłużej.
