Chrzan pospolity jest rośliną wieloletnią, należącą do rodziny kapustowatych. Zioło to można znaleźć na obszarach południowo-wschodniej Europy, jak również w zachodniej Azji. Chociaż chrzan pospolity można znaleźć rosnący dziko, najczęściej jest on uprawiany w różnych częściach świata. Chrzan pospolity osiąga wysokość około 150 cm. Łodyga zioła jest rozgałęziona w górnej części, gładka, kanciasta oraz ulistniona. Liście chrzanu pospolitego są kształtu podłużno-jajowatego, bardzo duże, osiągające długość nawet do 100 cm. Długi, biały, cylindrycznego kształtu korzeń produkuje łodygę w drugim roku swojego "życia". Korzeń zioła jest silnie aromatyczny i posiada bardzo ostry smak. Kwiaty chrzanu pospolitego są niewielkie, około 6 mm, białe oraz zebrane w ozdobne baldachimy (wiechy). Chrzan pospolity kwitnie od czerwca do sierpnia.
Chrzan pospolity jest przede wszystkim rośliną uprawną. Stosuje się go w produkcji niektórych rodzajów musztardy, jak również w różnych przyprawach. Korzeń chrzanu pospolitego uprawia się również ze względu na jego właściwości bakteriobójcze, grzybobójcze, średnio moczopędne. Korzeń chrzanu pospolitego może być stosowany w kamicy nerkowej, jak również w przypadkach zwykłej niestrawności, pobudza wydzielanie soków żołądkowych, działa korzystnie w niedokwaśności. Korzeń chrzanu może być także używany zewnętrznie w okładach łagodzących problemy reumatyczne, jak również mięśniobóle.
Wysuszony, przerobiony na proszek korzeń chrzanu pospolitego, który możemy znaleźć w wielu dzisiejszych miksturach ziołowych, jest praktycznie pozbawiony wszelkich wartości leczniczych. Prawdziwe korzyści lecznicze zioła znajdziemy w świeżo wykopanym korzeniu. Kiedy świeży korzeń chrzanu pospolitego jest starty, są uwalniane silne olejki eteryczne, dlatego też niezbędne jest zalać starty korzeń zioła octem jabłkowym, umieścić go w szklanym słoju ze szczelną nakrętką i trzymać w lodówce. Tak przechowywany korzeń chrzanu może być trzymany w lodówce przez okres co najmniej 3 miesięcy. Innym sposobem na przechowanie korzenia chrzanu wraz z jego cennymi olejkami eterycznymi, to umieszczenie całego, świeżego korzenia w wilgotnym piasku i trzymanie go w chłodnej piwnicy lub w garażu. Należy pamiętać, aby piasek stale był wilgotny.
Dzięki zawartości olejków eterycznych, korzeń chrzanu pospolitego może być wykorzystany do sporządzania bardzo pobudzającego olejku, którym można masować zbolale mięśnie, jak również masować klatkę piersiową w celu złagodzenia infekcji głównie w przypadkach przeziębień. Olejek taki jest sporządzany w następujący sposób: świeżo starty korzeń chrzanu pospolitego (niewielka jego ilość) jest umieszczany w oleju własnego wyboru, może to być olej sezamowy, olej z kiełków pszenicy lub w oliwie z oliwek. Całość pozostawia się na kilka godzin w celu nasiąknięcia oleju czy oliwki olejkami eterycznymi korzenia chrzanu pospolitego. W ten sposób sporządzony olejek świetnie nadaje się do masażu zbolałych mięśni, stawów czy podczas przeziębienia.
Ocet sporządzony z korzenia chrzanu pospolitego to świetny sposób na rozjaśnienie skóry twarzy, a tym samym uwolnienie sie od piegów czy śladów na skórze. Ocet z zioła to także wspaniała płukanka do włosów, ożywiająca skórę głowy. Oto przepis na ocet z chrzanu pospolitego. Zetrzeć na tarce świeży korzeń zioła, a następnie zalać go octem jabłkowym. Miksturę umieścić na słonecznym parapecie na okres około 10 dni. Po tym czasie ocet należy przecedzić i trzymać go w szczelnie zamkniętym szklanym słoju. Uwaga: jeśli taki ocet będziemy stosować na skórę, należy go rozcieńczyć z co najmniej 50% wody. Ocet taki może być również dodany do mleka w celu dodania skórze koloru, jak również złagodzenia niesamowitego swędzenia, które towarzyszy egzemie. Świeżo starty korzeń chrzanu pospolitego można również macerować w maślance przez około pół godziny zanim go odcedzimy. Otrzymaną papę stosować na skórę twarzy. Pozostawić na 15 minut, po czym spłukać wodą. Resztkę papy umieścić w lodówce na późniejsze użycie.
Podczas zimy lub kiedy starsza osoba doświadcza ciągłego chłodu w ręce, nogi czy stopy z powodu słabego krążenia krwi, herbatka sporządzona z korzenia chrzanu pospolitego pomoże w złagodzeniu ciągłego uczucia zimna. W tym celu należy zagotować 250 ml wody, następnie do wrzątku dodać po równo 1 łyżkę stołową startego korzenia świeżego imbiru oraz chrzanu pospolitego. Zakryć garnek i gotować na małym ogniu zioła przez około 10 minut. Zdjąć garnek z ognia, odkryć i dodać 2 łyżeczki świeżej lub suszonej rukwii oraz tyle samo kapusty sarepskiej (też świeżej lub suszonej). Zakryć garnek i zaparzać zioła przez godzinę. Herbatkę taką można przyprawić odrobiną sproszkowanego morszczynu i dodać odrobinkę soku z limonki. Pić 1 szklankę ciepłej herbatki co klilka godzin.
Korzeń, liście.
Pomimo tego, że obecnie chrzan pospolity jest niedoceniany jako zioło lecznicze, posiada on wiele właściwości leczniczych. Zioło to pobudza trawienie, zwiększa wydzielanie soków trawiennych, jak również wzmaga apetyt. Chrzan pospolity posiada właściwości moczopędne oraz wspomaga pocenie się, co jest pożyteczne w obniżaniu gorączki, w czasie grypy oraz przeziębienia. Chrzan pospolity posiada również właściwości wykrztuślne i łagodne właściwości antybiotyczne, i może być z powodzeniem stosowany w stanach zapalnych układu oddechowego, jak również układu moczowego. Kanapka sporządzona z dodatkiem świeżo startegoo zioła jest wspaniałym domowym środkiem w walce z katarem siennym. Zewnętrznie zioło to może być stosowane w postaci okładu na wszelkiego rodzaju odmrożenia skóry.
Użycie chrzanu pospolitego w kuchni - korzenie chrzanu pospolitego powinny być zawsze używane świeże, ponieważ gotowanie ich niszczy ostry ich smak. W celu przygotowania korzeni zioła dla potrzeb kulinarnych, należy je umyć oraz obskrobać. Korzeń zioła może być starty lub pokrojony na cienkie paseczki. W czasie krojenie korzenia chrzanu należy przygotować się na "płakanie" (podobnie, jak przy krojeniu cebuli). Jest to spowodowane ostrym, przenikającym zapachem zioła. Starty lub pokrojony świeży korzeń powinien być zużyty natychmiast lub zmieszany z octem, ponieważ korzeń zioła ciemnieje i traci swoją ostrość, jak również staje się nieprzyjemnie gorzki, kiedy jest wystawiony na działanie powietrza oraz ciepła.
Aby sporządzić sos chrzanowy, który tradycyjnie podaje się do pieczeni wołowej, należy zmieszać starty korzeń zioła z winnym octem, niewielką ilością cukru i przypraw oraz ubitą śmietaną. W przepisie na sos chrzanowy nie wolno użyć octu jabłkowego, gdyż ocet jabłkowy odbarwi korzeń chrzanu pospolitego. Sos chrzanowy należy trzymać w lodówce. Sos chrzanowy jest również wyśmienitym dodatkiem do szynki czy ozorków wołowych, podawać go również można do warzyw, np. brokułów. Starty korzeń chrzanu pospolitego jest dodawany również do sosów pomidorowych, do potraw z ryb, zwłaszcza ryb tłustych takich jak makrela. Sos chrzanowy stosuje się także jako dip do krewetek. Sok ze świeżo utartego korzenia chrzanu pospolitego można dodawać do sałatek (np. coleslaw), sosów jabłkowych, przygotowywanych musztard, białych serów, dipów, czy apetizerów.
Korzenie chrzanu pospolitego dodaje się również do kiszonych ogórków. Ogórki stają się wówczas twarde i jędrne.
Jak wspomniano wcześniej, chrzan pospolity pochodzi z obszarów Europy oraz zachodniej Azjii. Obecnie jest szeroko uprawiany ze względu na swój ceniony korzeń. Zioło to potrafi rosnąć na każdej glebie, ale daje najlepsze plony, kiedy gleba jest dobrze przekopana, jest dobry system drenowy i gleba zawiera elementy organiczne. Rekomendowane pH waha się w granicach 6.0 do 7.5. Podczas suszy należy rośliny podlewać obficie, aby nie doprowadzić do wyprodukowania korzenia o mniejszej wartości.
Chrzan pospolity preferuje miejsca słoneczne, ale będzie również tolerować miejsca z niedużym cieniem. Zioło to rośnie najbardziej produktywnie podczas letnich miesięcy i na poczatku jesieni. Potrafi się przystosować równie dobrze do chłodniejszej pogody.
Ponieważ chrzan pospolity nie rośnie z nasion, gotową roślinkę można kupić w miejscowym sklepie ogrodniczym. Jeśli na przykład mamy dostęp do istniejących już roślin chrzanu pospolitego, można rozmnożyć je przez nacięcie korzenia. Robi się to na jesieni z bocznych korzeni, najlepiej kiedy roślina ma 2 lata. Nacięcia korzenia powinny mieć 2.5 cm średnicy oraz 8 cm długości. Następnie należy związać je w pęczek, umieścić w piasku, i przechowywać w chłodnym, wilgotnym miejscu podczas zimy. Wczesną wiosną sadzić poniżej powierzchni ziemi. Niestety, ale chrzan pospolity jest podatny na różne choroby rosślinne. Pomimo tego, że chrzan pospolity jest uważany za wieloletnie zioło, jest zwykle uprawiany jako jednoroczna lub dwuletnia roślina, ponieważ jeśli jest pozostawiony na dłużej, traci swój aromat, jak również roślina staje się trudna do kontrolowania. Jeśli rośliny są pozostawiane w ogrodzie przez kilka lat, ich korzenie powinny być rozdzielane co 2-3 lata w celu trzymania roślin zdrowych i żywotnych.
Korzeń chrzanu pospolitego zawiera: glikozyd sinigrynę, asparaginę, żywice, prowitaminę A, witaminy z grupy B, witaminę C, sole mineralne fosforu, wapnia, potasu, enzymy mirozynazę oraz mirozynę. Kiedy korzeń zioła zostanie bardzo mocno ściśnięty, glikozyd sinigryna produkuje substancję o właściwościach antybiotycznych zwaną izotiocyjanian allilu.
Świeżo starty korzeń chrzanu pospolitego może być spożywany w ilości ½ do 1 łyżeczki trzy razy dziennie. Dostępna jest również nalewka z chrzanu pospolitego i może byc stosowana w ilości 2 do 3 ml trzy razy dziennie.
Bardzo duże dawki zioła mogą spowodować wymioty oraz bardzo silne pocenie się. Zastosowanie zioła wprost na skórę lub oczy może spowodować podrażnienia oraz uczucie pieczenia. Stosowanie zioła wprost na skórę może być przyczyną powstania pęcherzyków skórnych u niektórych osób.
Chrzan pospolity zawiera substancje chemiczne, które mogą wpłynąć na zaburzenie produkcji pewnych hormonów przez gruczoł tarczycy. O ile nie jest to istotne znaczenie dla ludzi zdrowych, osoby z problemami tarczycy nie powinny spożywać chrzanu pospolitego.
Spożywanie dużych ilości chrzanu pospolitego może również powodować rozwolnienia. Ponieważ zioło to może podrażniać błony śluzowe, małe dzieci oraz osoby cierpiące na problemy nerkowe, żołądkowe lub choroby jelit powinny konsumować to zioło jedynie w ograniczonych ilościach.
Nie wolno karmić zwierząt domowych, koni, krów, świń, itp. korzeniami lub liśćmi chrzanu pospolitego, ponieważ efekty mogą być nawet śmiertelne.
Najprostszym sposobem na konsumowanie chrzanu pospolitego jest pokrojenie korzenia na małe kawałki i ssanie go bez gryzienia. W ten sposób wydziela on swój aromat i jednocześnie pomaga "odetkać" zatkane zatoki w przypadku alergii, przeziębienia lub zapalenia zatok. Wdychanie soku ze świeżo startego korzenia zioła i wyciśniętego na szmatkę potrafi szybko i skutecznie pomóc w przypadku czołowego bólu głowy. Starty korzeń chrzanu może być także stosowany jako okład na owrzodzenia, naderwane mięśnie lub na nerwobóle. W przypadku zapalenia oskrzeli, okład z chrzanu należy umieścić na plecach po uprzednim zwilżeniu go niewielką ilością gorącej wody dla zwiększenia komfortu.
Zastosowanie wewnętrzne: macerować niewielkie kawałki korzenia chrzanu pospolitego przez kilka godzin (2g na niepełną szklankę wody). Podgrzać, ale nie doprowadzać do wrzenia. Można dodać trochę miodu oraz korzenie prawoślazu lekarskiego, omanu wielkiego lub lukrecji. Pić 3 szklanki po 750ml dziennie. Napój taki jest świetnym sposobem na oczyszczenie płuc oraz jelit.
Korzenie chrzanu pospolitego powinny być wykopywane późną jesienią; są wtedy najsmaczniejsze. Należy trzymać je w chłodnym miejscu, umieszczone w wilgotnym piasku. Korzenie zioła można również trzymać w torebkach foliowych w lodówce. Wykopany korzeń powinien być oczyszczony z piasku , jak również boczne, niewielkie korzonki powinny być odcięte. Przechowywać jak wyżej. Liście zioła można również przechowywać do późniejszego użytku.
Zalać korzeń chrzanu miodem. Następnie całość przykryć np. ściereczką, tak aby nie dostały się do mikstury żadne owady. Syrop zacznie się tworzyć na wierzchu mikstury w przeciągu tygodnia. Jednak korzenie chrzanu należy wyciągnąć dopiero po upływie miesiąca. 10-dniowa lub 20-dniowa kuracja: brać 5 ml czystego bądź rozpuszczonego w wodzie syropu trzy razy dziennie przed każdym posiłkiem. Taki syrop jest wspaniały w leczeniu zapalenia oskrzeli, chrypki, zmęczenia, anemii, artretyzmu oraz wątrobowych niewydolności.
