Pietruszka zwyczajna jest naszym najbardziej znajomym ziołem szeroko stosowanym jako kucharska przyprawa od ponad 2000 lat, ale rzadko konsumowana samodzielnie. Liście, korzenie oraz owoce pietruszki zwyczajnej wykorzystywane są w medycynie ludowej od stuleci. Pietruszka zwyczajana należy do rodziny selerowatych (Apiaceae), liście jej są pierzaste, połyskujące. Jest to roślina dwuletnia. Zioło to z łatwością jest rozpoznawane przez każdego. Pietruszka zwyczajna jest szeroko uprawianym ziołem z żółtymi kwiatami zebranymi w kiście. Jej owoce, zwykle nazywane nasionami, są małe, owalnego kształtu, koloru szarego lub szaro-brązowego z występującymi na przemian bruzdami, rowkami.
Jako roślina dwuletnia, pietruszka zwyczajna w pierwszym roku tworzy przyziemną rozetę liści oraz spichrzowy korzeń. W drugim roku pietruszki zwyczajnej wyrasta gładka, rozgałęziona w górnej jej części łodyga, która potrafi osiągnąć wysokość 50 do 90 cm. Zioło to jest często uprawiane jako roślina jednoroczna ze względu na jej liście stosowane w kuchni. Istnieje wiele odmian pietruszki, np. pietruszka naciowa lub pietruszka korzeniowa. Częściami używanymi w lecznictwie są dojrzałe owoce (nasiona), korzeń oraz nadziemne części zioła.
Kwiaty pietruszki pojawiają się w okresie od czerwca do sierpnia. Ciekawostką jest, że pietruszka zwyczajna jest rośliną trującą dla większości ptaków, natomiast jest bardzo pożyteczna dla zwierząt, lecząc choroby takie jak zgnilizna racic u owiec i kóz. Dziko rosnąca pietruszka (obecnie widok coraz rzadszy) na obszarach wysp brytyjskich jest blisko spokrewniona z selerem i była w starożytnych czasach stosowana przez anglo-saksończykow w "reperowaniu" czaszek połamanych w bitwach.
W medycynie klasycznej, nasiona pietruszki zwyczajnej były głównie wykorzystywane jako środek pobudzający trawienie oraz łagodzący wzdęcia oraz gazy. Korzeń pietruszki zwyczajnej działał jako środek moczopędny. Nasiona zioła miały także reputację środka pobudzającego wypływ krwi menstruacyjnej oraz powodującego poronienia. Niektórzy twierdzą, że można wyleczyć cukrzycę, problemy z sercem, choroby wątroby czy choroby weneryczne stosowaniem pietruszki, ale są to twierdzenia czysto zmyślone, nie poparte żadnymi badaniami naukowymi.
Użycie pietruszki jako środka poprawiającego trawienie, moczopędnego czy wywołującego menstruacje jest uzależnione od zawartości olejków lotnych, koncentracja których różni się od mniej niż 0.1% w korzeniu do około 0.3% w liściu, oraz od 2 do 7% w nasionach. Jak to bywa w świecie roślin, i pietruszka posiada wiele odmian. Skład chemiczny olejku lotnego uzyskiwany z niektórych odmian jest także różny. Tak zwany niemiecki pietruszkowy olejek zawiera 60 do 80% substancji zwanej apiol (pietruszkowa kamfora) jako jego główny komponent. Francuski pietruszkowy olejek zawiera mniej substancji zwanej apiol, ale więcej (50 do 60%) mirystycyny, składnika, który oryginalnie znajduje się w oleju z gałki muszkatołowej, ale jest bardzo podobny do substancji zwanej apiol, zarówno pod względem chemicznym, jak także pod względem jego działania fizjologicznego. Zarówno apiol, jak i mirystycyna działają pobudzająco na macicę.
Chociaż pietruszka nie jest jedzona w dużych ilościach, zioło to jest dobrym, naturalnym źródłem karotenu (prowitaminy A), witamin B1, B2 i C, jak również zawiera spore ilości żelaza i innych minerałów. W związku z tym pietruszka jest dobrym środkiem odżywczym i uzupełnieniem do naszej codziennej diety.
Należy zwrócić uwagę, że apiol oraz mirystycyna są toksyczne, nie mogą być podawane kobietom w ciąży. Ponieważ skuteczność nasion pietruszki nie jest jeszcze dobrze udokumentowana i potrzebuje wielu badań laboratoryjnych, rozwaga i umiar jest wskazany podczas ich użycia.
Liście, korzeń, nasiona.
Świeże liście pietruszki zwyczajnej są bardzo pożywne i mogą być uważane jako witaminowy i minerałowy dodatek do codziennej diety. Nasiona pietruszki posiadają silniejsze właściwości moczopędne niż liście i mogą być używane w zastępstwie nasion selera (Apium graveolens) w leczeniu skazy moczanowej, reumatyzmu oraz artretyzmu. Zarówno nasiona pietruszki, jak i nasiona selera działają poprzez zachęcanie do wypłukiwania produktów odpadowych ze stawów zainfekowanych, a co za tym idzie eliminacja toksycznych odpadów poprzez nerki z organizmu. Korzeń pietruszki jest ogólnie więcej przepisywany w medycynie ludowej w leczeniu dolegliwości chorobowych niż nasiona i liście. Korzeń pietruszki jest stosowany w leczeniu wzdęć, zapalenia pęcherza oraz dolegliwości reumatycznych. Pietruszka jest również cenionym ziołem jako promotor miesiączki, pomaga zarówno w wywołaniu spóźnionej miesiączki, jak też jest ziołem łagodzącym bóle menstruacyjne.
Do innych zastosowań medycznych pietruszki należy dodać używanie jej w przypadkach choroby górskiej, wrażliwości piersi, raka płuc czy też przewlekłego wysiękowego zapalenia ucha środkowego.
Zastosowanie w kuchni - Zastosowanie pietruszki w kuchni jest niekończące się i nie powinno być tylko ograniczane do przystrajania potraw, nadając im bardziej atrakcyjnego wyglądu. Liście pietruszki dodaje się do zup, mięs duszonych, placków z cząbrem, potrawek. Liście powinny być również wykorzystywane w czasie przygotowywania mięsa, ryb, owoców morza. Świeże liście pietruszki dodaje się do sałatek - są one istotnym składnikiem w smakowitej środkowo-wschodniej potrawie tabbouleh. Liście pietruszki można również dodawać do musów warzywnych, mięsnych, dipów, herbatników oraz krakersów.
Pietruszka jest ostoją świetnej kuchni francuskiej; jest zawarta w tzw. "bouquet-garni" razem z liściem laurowym i tymiankiem, w mieszance pietruszki, estragonu, szczypiorku, oraz trybuły ogrodowej. Liście pietruszki są także zawarte w "persillade", mieszance drobno pokrojonej pietruszki, czosnku oraz szalotek, która jest tradycyjnie dodawana do potrawy krótko przed skończeniem gotowania jej. Włoscy kucharze preferują silniejszy smak odmian pietruszki o płaskich liściach.
Olejek pietruszkowy z liści oraz nasion jest używany na skalę przemysłową do przyprawiania konserwowanego lub puszkowanego mięsa, do sosów, marynat, pieczonych wyrobów oraz zup.
W dzisiejszych czasach pietruszkę zwyczajną rzadko można znaleźć rosnącą dziko. Zioło to jest uprawiane na całym świecie jako pożywny dodatek do wszelkiego rodzaju sałatek. Liście pietruszki są zrywane od wiosny do jesieni, a nasiona, kiedy są dojrzałe.
Pietruszka zwyczajna zwykle rośnie jako jednoroczna roślina. Odmiana pietruszki z karbowanymi liśćmi jest popularna w ozdabianiu potraw, natomiast pietruszka z płaskimi liśćmi (pietruszka zwyczajna) jest bardziej zapachowa. Obydwie lubią żyzną, dobrze wydrenowaną glebę oraz miejsca słoneczne lub częściowo cieniste. Nasiona pietruszki wschodzą bardzo powoli. Należy być cierpliwym, trzymać wilgotną glebę. Należy sadzić nasiona rzadko, 20 cm od siebie. Aby przyspieszyć proces kiełkowania należy moczyć nasiona przez noc w letniej wodzie. Niestety, nasiona pietruszki stają się klejące, kiedy są mokre i będą się przyklejały do palców, jak klej. Aby tego uniknąć, należy sadzić mokre nasiona w nałożonych rękawiczkach. Nasiona zioła mogą być również przez chwilę umieszczone w zamrażalniku przed posadzeniem w celu skrócenia ich okresu uśpienia.
Tolerowane pH gleby dla pietruszki zwyczajnej waha się w granicach 4.9 do 8.2. Młode roślinki należy podlewać obficie w czasie suszy.
Nasiona pietruszki należy wysiać około 4 do 6 tygodni przed ostatnią datą przymrozków i trzymać je w domu. Nasiona powinny być sadzone na głębokość około 6 mm. Młode roślinki zwykle kiełkują po 21 dniach. Należy je przesadzić do ogrodu na tydzieć przed ostatnią datą przymrozków. Generalnie, lekki przymrozek nie uszkodzi młodych roślinek. Przy rozsadzaniu roślin należy być ostrożnym, aby nie uszkodzić korzenia palowego.
Nasiona pietruszki można również wysiewać na zewnątrz, kiedy gleba jest już podatna wystarczająco na kopanie. Odbywa się to zazwyczaj na wiosnę. Jeśli sadzimy nasiona pietruszki wprost do ogrodu, należy zmieszać je z kilkoma nasionami rzodkiewki (które kiełkują szybko) w celu odznaczenia rządków pietruszki. Glebę należy trzymać wilgotną podczas kiełkowania roślin i ich wzrostu. Rośliny powinny być oddalone od siebie na około 30 cm.
Pietruszka zwyczajna jest podatna na zgorzel koronową, okazyjnie na inwazje robaków, mszyce.
Pietruszka wytwarza tylko rozetę liści w jej pierwszym roku. Jeśli chcemy zebrać nasiona pietruszki, należy zostawić roślinę w ziemi aż do następnego sezonu, podczas którego roślina zakwitnie i wytworzy nasiona. Pietruszka pozostawiona na drugi sezon powinna byc zabezpieczona przed zimą. Zabezpieczeniem mogą być liście lub słoma położona na rośliny. Pietruszka zwyczajna jest rośliną, która z łatwością się wysiewa również sama.
Pietruszka rosnąca w kontenerach - zioło to świetnie nadaje się do posadzenia go w doniczkach, kontenerach, które następnie możemy trzymać na patiach, balkonach czy tarasach. Miejsca należy wybierać raczej chłodne z dala od prażącego słońca. Glebę należy trzymać wilgotną i dostarczać roślinie zbalansowanej odżywki raz w miesiącu.
Pietruszkę również możemy hodować w doniczce, na kuchennym parapecie. Wystarczy do doniczki przesadzić dojrzałą roślinę (późnym latem) lub wysiać nasiona. Dla uzyskania najlepszych rezultatów, należy trzymać doniczkę w chłodnym i jasnym miejscu, lub dostarczyć jej sztucznego oświetlenia przez 12 godzin każdego dnia.
Pietruszka zwyczajna zawiera olejki lotne (w tym około 20% mirystycyny, około 10% to apiole oraz inne terpeny), flawonoidy, kumaryny, witaminy A, C i E oraz wysoki poziom żelaza. Flawonoidy zawarte w pietruszce zwyczajnej posiadają właściwości przeciwzapalne oraz przeciwutleniające. Mirystycyna i apiole posiadają właściwości moczopędne. Olejki lotne zioła łagodzą skurcze oraz wzdęcia, jak również są środkami pobudzającymi macicę.
Napar: zalać szklanką gotującej się wody 1 - 2 łyżeczek liści pietruszki lub korzenia i pozostawić do naparzenia 5 - 10 minut w zamkniętym pojemniku. Napar ziołowy powinien być pity trzy razy dziennie.
Nalewka: brać 2 - 4 ml ziołowej nalewki trzy razy dziennie.
Olejek z pietruszki zwyczajnej może powodować zapalenie skóry u wrażliwych osób. Olejek ten jest bardzo toksyczny i powinni się nim posługiwać tylko profesjonaliści.Pietruszka zwyczajna jest okazyjnie używana w bardzo dużych ilościach w celach leczniczych. Kobiety w ciąży nie powinny stosować tak dużych ilości, gdyż zioło to posiada właściwości pobudzające macicę. Osoby cierpiące na choroby zapalne nerek powinny również zaniechać używania dużych ilości pietruszki zwyczajnej.
Liście pietruszki są zrywane świeże do natychmiastowego użytku, są również suszone lub mrożone. Jeśli liście pietruszki nie są regularnie zrywane, stają się twardsze oraz tracą swoje walory smakowe. Najlepszą porą na zrywanie liści pietruszki jest wczesny ranek, kiedy na dworzu jest jeszcze chłodno.
Aby wysuszyć liście pietruszki należy je rozłożyć na płaskiej powierzchni i pozostawić w miejscu zacienionym oraz dobrze przewiewnym. Następnie wysuszone liście pokruszyć i umieścić w szczelnie zamkniętym pojemniku.
Liście pietruszki zwyczajnej można również zamrażać w foremkach na lód i przechowywać w pojemnikach lub w woreczkach foliowych. Pietruszka zamrożona w ten sposób utrzymuje swój kolor oraz aromat bardziej niż ta, która jest suszona.
Wymieszać dokładnie wszystkie składniki przepisu z wyjątkiem sałaty i pietruszki. Następnie schłodzić uzyskaną miksturę oraz sałatę. Przed podaniem, wymieszać sałatę z olejową miksturą oraz z pietruszką.
